Andries Lieuwens (1754-1826)
Andries Lieuwens (1754-1826)
Andries Lieuwens is geboren een aantal dagen voor 7-7-1754, want hij is op 7-7-1754 gedoopt in de Nederlands Hervormde Kerk in Kortezwaag /Langezwaag in de buurt van het huidige Gorredijk in Friesland.
Hij is een zoon van Lieuwe Pyters (Pieters) en Aaltje Andries. Zijn vader was timmerman, aannemer van beroep. Al vrij snel is de familie verhuisd naar Heerenveen want zijn vader kreeg omstreeks 1760 de zeer vererende opdracht om de Doopsgezinde kerk in Heerenveen te bouwen. Deze kerk bestaat nog steeds in de Vermaningsteeg in Heerenveen. Ze waren zelf niet doopsgezind. Het gezin verhuist naar Heerenveen. Waar ze in het begin in Heerenveen zijn gaan wonen is mij niet bekend. Later woonden zij op de Lindegracht nummer 33, in het huis waar later zijn kleinzoon Leonardus Hugeus Bronsema Lieuwens een apotheek had.
Wat voor opleiding Andries heeft gevolgd na de lagere school, is mij niet bekend, maar naar alle waarschijnlijkheid heeft hij een Latijnse school gevolgd mogelijk in Leeuwarden. Of hij in Franeker op de universiteit geweest is, is niet duidelijk. Maar hij moet wel een goede opleiding hebben gehad gezien zijn teksten en zijn handschrift.
Hij trouwt op 8 juni 1777, 23 jaar oud in Leeuwarden met Marchjen Fledderus, zij is dan 21 jaar. (zij is geboren in Havelte in Drente en stamt af van een dominee’s familie uit Fledder in Drente)
Ze gaan in Heerenveen wonen. Hun eerste kind Hilletje Lieuwens wordt op 4-1-1778 in Heerenveen geboren en gedoopt op 28-1-1778. Ook hun tweede kind Lieuwe Lieuwens wordt in Heerenveen geboren en wel op 28-9-1781 en gedoopt op 10-10-1781.
Zij zijn omstreeks 1782 (Andries is dan 28 jaar en Marchje 26 jaar) naar Amsterdam verhuisd. Het was een gezin met twee jonge kinderen, een kind van 4 jaar en een kind 1 jaar. De reis moet een hele onderneming geweest zijn. Ik zal dit later beschrijven.
Waarom zij naar Amsterdam vertrokken zijn is mij nu nog niet duidelijk.
Hoe de reis verlopen is, zal ik later beschrijven.
Amsterdam omstreeks 1782.
In Amsterdam is het leven voor hun niet makkelijk geweest, ze hadden veel tegenslagen, op 22 juni 1783 is hun zoon Lieuwe op 2 jarige leeftijd overleden en een jaar later is hun oudste zoon Hilletje op 6 jarige leeftijd overleden.
Ik zal binnenkort beschrijven hoe Amsterdam in die tijd was.
In 1784 was het belangrijk dat zij een bewijs van geboorte van Marchje kunnen overleggen. Dat hebben ze aangevraagd bij de gemeentesecretaris van Havelte waar Marchje geboren was. Het antwoord staat hieronder.
Op 27 oktober 1784, een kleine maand na dat zij het geboortebewijs hebben gekregen, schrijven Andries Lieuwens en Marchje Fledderus zich in als lidmaat bij de Ned. Herv. Kerk in Amsterdam.
Op 21 juli 1786 wordt hun zoon Hillebrand Andries Lieuwens geboren, hij wordt op 23-7-1786 gedoopt door Ds Hoffman in de Oude Kerk in Amsterdam. Marchjen is dan 30 jaar en Andries 32 jaar.
Naamgeving in de familie Lieuwens door de eeuwen heen.
Andries noemt zijn oudste zoon Hilletje Lieuwens. Hij vernoemt zijn zoon dus naar zijn schoonmoeder. Dat was in 1778. Hilletje overlijdt op jonge leeftijd. Daarna in 1786 wordt weer de naam Hilletje gebruikt, maar dan op een meer deftige manier en wordt de zoon Hillebrand Andries Lieuwens (1786-1840) genoemd, met Hillebrand vernoemd naar zijn schoonmoeder en met Andries naar zichzelf, naar zijn moeder en naar de grootvader van moeders kant.
De twee voornamen Hillebrand Andreas worden ook door zijn kinderen, kleinkinderen en achter kleinkinderen steeds opnieuw gebruikt, soms verbastert naar Hugeus in begin 19 eeuw bij Hugeus Leonardus Bronsema Lieuwens (1812-1848) of Hillebrand Andreas Lieuwens (1841-1928) of Leonard Hugo Lieuwens (1869-1902). In 1900 is het weer Hillebrand Andreas Lieuwens, mijn vader. In 1907 is het Willem Hillebrand Lieuwens en in 1938 is het mijn broer Willem Hugo George Lieuwens.
Mijn vaders roepnaam was Hip. Een naam die lijkt op Hilletje uit omstreeks 1750 van Hilletje Roelofs, zijn over over… grootmoeder. Mijn vader had een hekel aan zijn roepnaam, vandaar dat geen van zijn kinderen Hillebrand zijn genoemd.
Andries Lieuwens is patriot
Uit een tekst van hem blijkt dat hij patriot is. Of hij als patriot naar Amsterdam gevlucht is, is niet duidelijk.
De onderstaande tekst is geschreven door Andries Lieuwens. Deze tekst heb ik omstreeks 1975 gekregen van Ds Jelte Oosterhuis. Hij was getrouwd met een achter kleindochter van Andreas Jacobus Lieuwens (een kleinzoon van Andries).
Deze tekst luidt:
In liefde en nedrigheid en diep ontzag voor Godt
Is het kenmerk van geen schijn Maar waaren Patriot
Want
De waare vrijheid bestaat in Een
bedaarde gerustheid dat nimmer
Den Een voor den ander in Persoon
Of goederen behoeft bevreest te zijn
Hieromtrent zegt de Grooten Trajanus
Dat dit een geschenk is dat Godt alleen
Die schenkt die hem in Elkander Lief hebben.
Wat zijn patriotten?
In de nacht van 25 op 26 september 1781 werd overal in Nederland een anoniem pamflet verspreid. Het was gericht ”Aan het volk van Nederland”. Het riep de burgers op om hun rechtmatig aandeel in het bestuur van stad en land op te eisen. De schrijver bleek later was de Overijsselse edelman Joan Derk van der Capellen tot den Pol. Deze brief was het startsein voor de revolutie van de patriotten tegen corruptie, vriendjespolitiek en andere misstanden. Zij wilden aan het absolutisme van een falende stadhouder Willem V een halt toe roepen. De patriotten , vaak uit christelijke en ook andere verlichte kringen streefden naar volkssoevereiniteit. De patriotten wilde niet dat de stadhouder, maar de burgers hun burgemeesters en bestuurders kozen en dat de vroedschap, de gemeenteraad een afspiegeling vormden van de bevolking. Katholieken en doopsgezinden waren bijvoorbeeld uitgesloten van een bestuurlijke functie. Dat was tegen de wil van de patriotten.
Er werden overal exercitie genootschappen opgericht, de eerste in 1783 in Dordrecht. Ook in Amsterdam, Rotterdam, Friesland. Men probeerden ze ook weer snel te verbieden, dat lukte niet goed en het geheel ontwikkelde zich verder tot een burgeroorlog, gemeentebesturen werden vervangen, in 1787 zelfs vuurgevechten tussen patriotten en het leger van de stadhouder. Er kwam daarna hulp voor de stadhouder van een Pruisisch leger dat Nederland binnenviel. Patriotten werden gevangen genomen, wraakacties van Prinsgezinden door huizen van Patriotten te plunderen. Veel patriotten vluchten eerst naar Amsterdam en daarna naar Parijs en Noord Frankrijk. In 1794 kwamen de Franse troepen de Nederlandse Republiek bezetten en daarbij was ook een Bataafs Legioen van uitgeweken Patriotten. In Wikipedia is hier mee over te lezen.
Op 19 januari 1795 werd de Bataafse Republiek uitgeroepen, één dag nadat stadhouder Willem V naar Engeland was gevlucht. De revolutionaire veranderingen in de Bataafse Republiek waren vergelijkbaar met Frankrijk maar werden relatief vreedzaam doorgevoerd. Het was in feite een herhaling van de omwenteling van de Patriotten, die later in 1787 met behulp van een Pruisisch interventieleger was onderdrukt. Veel leiders van de Bataafse Republiek waren Patriottische politici, die in 1787 naar Frankrijk waren uitgeweken. De Bataafse Republiek was een meer gecentraliseerde regering, met uniforme rechtspraak, munteenheid, maten en gewichten, belastingheffing, democratische principes staan hoog in het vaandel.
In het verdere verloop verdwijnt de Bataafse Republiek weer. Nederland wordt onderdeel van Frankrijk, daarna is de slag bij Waterloo, Napoleon wordt verslagen en op 30 november 1813 komt de oudste zoon van Willem V terug naar Nederland en hij wordt in 1815 zelfs tot Koning Willem I uitgeroepen.
Het beroep van Andries
Het is onduidelijk wat zijn beroep was, maar uit de verschillende gegevens maak ik op dat hij leraar / instructeur was.
en blijkbaar gaf hij in Amsterdam ook les want hij schreef op 26 januari 1800 een rekening uit van “4 gulden voor instructie en 2 gulden voor thee en vuur”. Op de achterkant staat geschreven door zijn kleinzoon Andreas Jacobus Lieuwens, dat dit een rekening is geschreven door zijn grootvader die in Amsterdam instructeur was.
Op 9 oktober 1802 overlijdt Marchjen Lieuwens- Fledderus in Amsterdam.
Zij wordt begraven op vrijdag 15 oktober 1802 op het Leydse kerkhof. Zij woonden op de Reguliersgracht, tegenover de Amstelkerk.
Omstreeks 1802 / 1803 is Andries Lieuwens met zijn enige kind, zijn zoon Hillebrand Andreas Lieuwens weer terug in Friesland in Haske en is betrokken bij de Hervormde kerk ter plaatse.
Op 17 juli 1803 trouwt Andries met Trijntje Jacobs uit Nijehaske. Zij is geboren in 1736 en is 9 jaar ouder dan Andries. Zij wonen aan de Heerenwal in Heerenveen. Hun buren zijn Zieger Harmen Prins, oud schipper en Bakker Lykles Fenema schoenmaker.
Ik heb een oude foto van een groep mensen, links een goed geklede man met aan zich hangend een jongetje, verder een groep meisjes/ jonge jongens? met een vrouw met een kinderwagen. Ik neem aan dat dit Andries Lieuwens met zijn zoon Hillebrand Andreas Lieuwens en zijn nieuwe echtgenote Trijntje Jacobs.
Op 2 april 1814 overlijdt Trijntje. Andries zet een rouw advertentie in de Leeuwarder Courant:
In de ochtend van 2 april is mijn geliefde Trijntje Jacobs aan de gevolgen eener spoedig toenemende slijm bezetting op de borst in de ouderdom van ruim 78 jaar overleden. Gevoelig treft mij deze slag, daar ik slechts 11 jaren genoeglijk met haar verenigd mocht zijn. De beleijdenis hare hope in de .. des doods kan mijn smart leenigen. en mij, benevens mijn eenige zoon ( die zijn weldoener verliest) vertroosten. Heerenwal bij het Heerenveen. A. Lieuwens.
Andries Lieuwens overlijdt op 19 oktober 1826 op de Heerenwal te Heerenveen en zijn enig zoon Hillebrand Andreas Lieuwens, predikant in Grouw plaatst een rouwadvertentie in de Leeuwarder Courant.
De advertentie luidt:
In de algemeene ramp, bezweek ook mijn hartelijk geliefden vader, de heer Andries Lieuwens, in den ouderdom van ruim 71 jaar, slechts 5 dagen was hij bedlegerig, onder herhaalden aanval van koorts; eene eindelijke slijmberoerte eindigde zijn leven. De mensheid verliest in hem haren vriend, de maatschappij een nuttig lid, zijne bloedverwanten een helper, de godsdienst hare hoogschatter, en ik!- den besten vader en leidsman. A. Lieuwens.
De “algemeene ramp”was dat in februari 1825 de dijken door braken bij Lemmer en Kuinre waardoor een groot deel van Friesland onder water kwam te staan. Ook de bewoners van de Heerenwal, waar Andries woonde, moesten met hun hele hebben en houwen naar de zolder verhuizen. Veel van de geredde mensen werden tijdelijk ondergebracht in kerkgebouwen, scholen en bij particulieren. Een nasleep van de ramp waren de malariakoortsen, die, als gevolg van het door het zoute water bedorven land, uitbraken. Ze eisten meer slachtoffers dan de watervloed. Vooral in augustus en september 1826 vielen veel slachtoffers, waaronder Andries die toon 71 jaar was.